மேல் மாகாணம் இலங்கையின் ஒன்பது மாகாணங்களில் ஒன்றாகும், மேலும் இது இலங்கையின் முதல் நிலை நிர்வாகப் பிரிவாகக் கருதப்படுகிறது. இலங்கையில் மாகாணங்கள் 19 ஆம் நூற்றாண்டிலிருந்து இருந்து வந்தன, ஆனால் 1987 ஆம் ஆண்டு வரை, அதாவது இலங்கையின் அரசியலமைப்பின் 13 வது திருத்தம் வரை, மாகாண சபைகள் நிறுவப்படும் வரை, அந்த மாகாணங்களுக்கு எந்தவொரு  சட்ட அந்தஸ்து  இருக்கவில்லை.

மேல் மாகாணம் நாட்டின் அதிக மக்கள் தொகை கொண்ட மாகாணம் மற்றும் நாட்டின் சட்டமன்ற தலைநகரான ஸ்ரீ ஜயவர்தனபுர கோட்டை மற்றும் இலங்கையின் வர்த்தக தலைநகர், நாட்டின் நிர்வாக மற்றும் வணிக மையமும்  கொழும்பு நகரத்தில் அமைந்துள்ளது.

தீவின் அனைத்து முன்னணி கல்வி நிறுவனங்களும் மேல் மாகாணத்தில் அமைந்துள்ளன. மாகாணத்தில் உள்ள பல்கலைக்கழகங்களில் கொழும்பு பல்கலைக்கழகம், களனி பல்கலைக்கழகம், மொரட்டுவ பல்கலைக்கழகம், ஸ்ரீ ஜயவர்தனபுர பல்கலைக்கழகம், இலங்கையின் திறந்த பல்கலைக்கழகம், இலங்கையின் பெத்த மற்றும் பாலி பல்கலைக்கழகம், ஜெனரல்  சேர் ஜோன் கொத்தலாவல பாதுகாப்பு பல்கலைக்கழகம், தேசிய வணிக மேலாண்மை நிறுவனம் மற்றும் ஸ்ரீ லங்கா தகவல் தொழில்நுட்ப ஆய்வுகள் நிறுவனம் என்பன உள்ளடங்குகின்றன. நாட்டின் அனைத்து மாகாணங்களை விட அதிக மக்கள் தொகையைக் கொண்ட மேல் மாகாணத்தில் தேசிய, மாகாண, தனியார் மற்றும் சர்வதேச பாடசாலைகள் உட்பட அதிக எண்ணிக்கையிலான பாடசாலைகள் உள்ளன.

மேல் மாகாணம் கொழும்பு, கம்பஹா மற்றும் களுத்துறை என மூன்று நிர்வாக மாவட்டங்களாகப் பிரிக்கப்பட்டு 40 பிரதேச செயலகப் பிரிவுகள் மற்றும் 2,505 கிராம உத்தியோகத்தர் பிரிவுகளுடன் 3,684 கி.மீ பரப்பளவில் பரந்துள்ளது.